دعای سلامتی امام زماناین دعای شریف («أللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحجّة بن الحسن، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلی آبَائِهِ...») با تفاوت‌های اندکی در عبارت، در منابع مختلف روایی (از جمله کتاب کافی) ذکر شده که مناسب است برای سلامتی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) خوانده شود. به‌طور کلی، فقره‌های این دعا، بیانگر ایمان و اخلاص شیعه منتظر نسبت به امام غایبش بوده و نشان از سوز هجران او نسبت به محبوبش دارد. فهرست مندرجات۲ - دعای سلامتی امام زمان ۲.۱ - کلینی ۲.۲ - سید بن طاووس ۲.۳ - کفعمی در المصباح ۲.۴ - کفعمی در البلد الامین ۲.۴.۱ - تفاوت این دعا با دعای رایج میان شیعیان ۲.۴.۲ - اول ۲.۴.۳ - دوم ۲.۴.۴ - سوم ۳ - شرح مختصر دعای سلامتی امام زمان ۳.۱ - مراد از حجت ۳.۲ - مراد از الحجّة بن الحسن ۳.۳ - مراد از ولیا ۳.۴ - مراد از حافظا ۳.۵ - مراد از قائدا ۳.۶ - مراد از ناصرا ۳.۷ - مراد از وَ دَلِیلاً و عَیْناً ۳.۸ - مراد از حَتّی تُسْکِنَهُ... ۳.۸.۱ - معنی اول طوع ۳.۸.۲ - معنی دوم طوع ۳.۹ - مراد از وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلاً ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - مهم‌ترین وظایف شیعیانیکی از مهم‌ترین وظایفی که شیعه در عصر غیبت و انتظار، بر عهده دارد، دعا برای تعجیل فرج و ظهور حضرت مهدی و سلامتی حضرتشان است. البته دعا در این‌باره، همچون دیگر موارد، به هر زبان و بیانی که باشد، مقبول درگاه الهی خواهد بود و آنچه مهم است، روح دعا و شرایط کیفی آن است که فراوان بدان توصیه شده است. ۲ - دعای سلامتی امام زماندر این میان، ارزش دو چندان ادعیه مأثوره (که از زبان مبارک اهل بیت (علیهم‌السلام) صادر شده‌اند) بر احدی از شیعیان پوشیده نیست. یکی از این دعاها؛ دعای معروفی است که برای سلامتی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در منابع مختلف، با اندکی تفاوت، نقل شده است: ۲.۱ - کلینیکلینی در «کافی» از محمد بن عیسی از صالحان ( معصومان بدون آن‌که از معصوم خاصی نام برده باشد). ظاهراً بین کلینی و محمد بن عیسی بن عُبَید، راویانی وجود دارند که به قرینه حذف شده‌اند (سند این حدیث بر سند حدیث دوم این بخش (دعا در دهه پایانی ماه رمضان) معلق است.)که عبارت‌اند از: احمد بن محمد عاصمی، علی بن حسن بن علی بن فَضّال. کلینی این دعا را برای شب بیست و سوم ماه رمضان نقل کرده؛ اما گفته که در تمام ماه رمضان و هم‌چنین در تمام لحظات عمر، خواندن این دعا مناسب است. ۲.۲ - سید بن طاووسسید بن طاووس در «اقبال الاعمال»، از جمعی از اصحاب خود، از جمله ابن ابی‌قُرّه و او به اسنادش از علی بن حسن بن علی بن فضّال و او از محمد بن عیسی بن عُبَید، او نیز به اسنادش از معصومان (عليهم‌السلام). ایشان نیز این دعا را به طور خاص برای شب بیست و سوم ماه رمضان نقل کرده و سپس آن را به تمام این ماه و نیز همه لحظات تعمیم داده است. ۲.۳ - کفعمی در المصباحکفعمی در «المصباح» [۴]
کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص ۵۸۶، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
و «البلد الامین» [۵]
کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۲۰۳، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
بدون سند آورده است.۲.۴ - کفعمی در البلد الامینکفعمی در «البلد الامین»، تحت عنوان دعای کنزالعرش، به طور مرسل از پیامبر خدا (صلي‌الله‌عليه‌وآله). [۶]
کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۳۶۰، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
با بررسی این طرق، به این نتیجه می‌رسیم که دو طریق اول، صحیح است، و درباره دو طریق آخر نیز با این‌که این دعا ضمن یک دعای طولانی ذکر شده است، باید گفت علی‌رغم عدم ذکر سند، وثاقت و اعتبار مؤلف می‌تواند در اعتبار و پذیرش روایت مؤثر باشد. ۲.۴.۱ - تفاوت این دعا با دعای رایج میان شیعیانمیان عبارت‌های این دعا که در منابع روایی و ادعیه آمده، با آنچه در میان عموم شیعیان متداول است، چند اختلاف عمده وجود دارد: ۲.۴.۲ - اولدر برخی منابع - از جمله کافی - ابتدای این دعا چنین است: «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ فُلَانِ بْنِ فُلَانٍ»؛ [۸]
کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص۲۰۳، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
اگرچه در این متن، نام شریف امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به صراحت ذکر نشده است؛ اما با توجه به متن و سند این دعا، مسلّم است که مراد از عبارت کنایی «فلان بن فلان»، حضرتشان می‌باشد که اکنون با عبارت «الحجة بن الحسن» بیان می‌شود.۲.۴.۳ - دومدر همین راستا، کفعمی و سید بن طاووس، این عبارات را جای‌گزین عبارت کنایی «فلان بن فلان» کرده‌اند: «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْقَائِمِ بِأَمْرِکَ الْحُجَّةِ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَهْدِی» [۹]
ابن طاووس، علی بن موسی، إقبال الأعمال، ج ۱، ص ۸۵، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۶۷ش.
و «اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الْمَهْدِی». [۱۰]
کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح (جنة الأمان الواقیة و جنة الإیمان الباقیة)، ص ۵۸۶، قم، دار الرضی (زاهدی)، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
۲.۴.۴ - سومتفاوت دیگری نیز وجود دارد که در روایت کافی، واژه «وَ عَوْناً» نیز قبل از واژه «وَ عَیناً» وجود دارد و هم‌چنین واژه «وَ قَائِداً» جابجا شده که هر دو ممکن است ناشی از اختلاف نسخه بوده و تأثیر چندانی بر معنا نمی‌گذارد. ۳ - شرح مختصر دعای سلامتی امام زمانبهطور کلی، فقره‌های این دعا، بیانگر ایمان و اخلاص شیعه منتظر نسبت به امام غایبش بوده و نشان از سوز هجران او نسبت به محبوبش دارد. در این بخش به ترجمه و توضیح این دعای شریف؛ بر طبق نسخه‌ای که خواندن آن معروف است، می‌پردازیم: ۳.۱ - مراد از حجت«اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّک َ الْحُجَّةِ بن الحَسَن صَلَواتُک علیه و علی آبائه فی هذه السّاعَةِ و فی کُلّ ساعَة». «حجت»، در ادبیات دینی از جمله در قرآن کریم به معنای خاصی آمده که عبارت است از هر چیز که خداوند متعال، به وسیله آن، بر بندگان خویش احتجاج کرده و عقاب و ثواب خود را با آن تحکیم بخشد. [۱۳]
جمیل حمود، محمد، الفوائد البهیة فی شرح عقائد الإمامیة، ج۱، ص۲۷۷ – ۲۷۹، بیروت، مؤسسة الأعلمی، چاپ دوم، ۱۴۲۱ق.
۳.۲ - مراد از الحجّة بن الحسن«الحجّة بن الحسن» در دعا اشاره به این حقیقت دارد که حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، فرزند امام حسن عسکری (علیه‌السلام) خاتم الحجج و یا آخرین حجت معصوم الهی بر بندگان است. بنابراین ترجمه این فراز از دعا چنین می‌باشد: «خدایا! برای دوستت حجة بن الحسن که درودت بر او و پدرانش باد در این ساعت و در تمام ساعات چنین باش...». ۳.۳ - مراد از ولیا«وَلِیّاً»: ولیّ در کلام عرب، به معنای سرپرست و متولی است. گاهی هم ولیّ به معنای دوست و در مقابل دشمن قرار می‌گیرد. در برخی موارد ولیّ به معنای یاری کننده هم آمده است و یکی از اسمای الهی نیز «ولیّ المؤمنین» می‌باشد. به هر حال قدر مشترک معنای ولی در این‌جا یاری و سرپرستی و کفایت امور است؛ پس مراد از این فراز چنین است: «خدایا! یار و یاور و سرپرست آن حضرت باش». ۳.۴ - مراد از حافظا«وَ حَافِظاً»: معنای حفظ و محافظت، کاملاً روشن است؛ یعنی: پروردگارا! نگهدارنده آن حضرت، (از بلایا و آفات زمینی و آسمانی) باش. ۳.۵ - مراد از قائدا«وَ قَائِداً»: یعنی پیشوا، رهبر و راهنما. [۱۵]
دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، واژه «قائد».
این جا مراد، آن است که: پروردگارا! تو خود، راهنما و راهبرش باش.۳.۶ - مراد از ناصرا«وَ نَاصِراً»: از ماده نصر، به معنای نصرت و یاری است. [۱۶]
ابن درید، محمد بن حسن، جمهرة اللغة، ج۲، ص۷۴۴، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۵، ص ۲۱۰، بیروت، دار صادر، چاپ سوم.
در برخی مصادر، عبارت «وَ عَوْناً» آمده، که به همین معنا است. [۱۷]
فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۲، ص۲۵۳ – ۲۵۴ و ج ۷، ص ۱۰۸، قم، انتشارات هجرت، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
و معنای هردو آن است که: خدایا! یاری‌کننده آن حضرت باش.۳.۷ - مراد از وَ دَلِیلاً و عَیْناً«وَ دَلِیلاً و عَیْناً»: دلیل در این‌جا؛ به معنای راهنما و هدایت کننده است [۱۸]
بستانی، فؤاد افرام، مهیار، رضا، فرهنگ ابجدی عربی- فارسی، ص۳۹۷، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۵ش.
و به هدایت خدای متعال اشاره دارد که به طور عام سایه بر سر همه مخلوقات افکنده و به طور خاصّ، متوجّه بندگان عزیز و ویژه است.معنای تام و کامل هدایت مذکور، در عبارت «و عیناً» متبلور شده است؛ یعنی: «خدایا! راهنما و چشم آن حضرت باش». ۳.۸ - مراد از حَتّی تُسْکِنَهُ ...«حَتّی تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعاً»: منتظر امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، در این عبارت، ظهور آن حضرت را طلب می‌کند. ۳.۸.۱ - معنی اول طوعکلمه «طوع» در این عبارت، ممکن است از «مطاوعه» به معنای انقیاد و فرمان‌بری باشد [۱۹]
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج۳، ص۱۲۵۵ – ۱۲۵۶، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
که در این صورت به این عقیده اشاره دارد که آن حضرت، برای اطاعت امر الهی ظهور کرده و خواست خدا را اجرا خواهد کرد؛ بنابراین معنا این چنین می‌شود: «خدایا! آن حضرت را در زمین خودت ساکن کن، در حالی که از تو اطاعت کرده و دستورات تو را اجرا می‌کند».۳.۸.۲ - معنی دوم طوعاحتمال دارد که «طوع»، به معنای اختیار و خواست قلبی [۲۰]
دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، واژه «طوع».
باشد در این صورت نیز دو معنا محتمل است:أ. «پروردگارا! حضرتش را روی زمینت ساکن کن؛ در حالی که از صمیم قلب، تسلیم خواست و مشیت تو است». ب. «او را ساکن زمین کن؛ در حالی‌که اقتضای مشیت و خواست تو همان است». در نهایت، ممکن است طوع، هم‌خانواده با تطوع، به معنای تبرع و احسان [۲۲]
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج۳، ص۱۲۵۵ – ۱۲۵۶، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، ۱۴۱۰ق.
باشد. در این صورت معنا چنین می‌شود: «خدایا! آن حضرت را از روی فضل و کرمت و به سبب تمام کردن احسان در حق بندگانت، روی زمین ساکن کن».۳.۹ - مراد از وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلاً«وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلاً»: این عبارت، آرزوی طولانی شدن حکومت آن موعود جهانی است؛ یعنی: خدایا! او را به صورت طولانی، در روی زمین بهره‌مند ساز. هم‌چنین می‌توان گفت که این عبارت به جهانی بودن حکومت حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، اشاره دارد. ۴ - پانویس۵ - منبعپایگاه اسلام کوئست. |